مرطوب كننده ها
مقدمه :
آب عامل تعيين كنده نرمي يك پوست خشك است . ميزان آب و زمان تماس از عوامل رطوبت رسان هستند . ولي در اين بين نقش اصلي با زمان تماس بيشتر آب با اپيدرم است و هر چه زمان تماس بيشتر باشد خاصيت نرم كنندگي آن بيشتر است . پس علائم خشكي پوست را مي توان با افزايش هيدراتاسيون (آبرساني ،رطوبت رساني ) لايه شاخي پوست كه توسط دو دسته از فرآورده ها كه يكسري جاذب الرطوبه هستند و دسته ديگر پوشاننده هستند و در قسمت ذيل توضيح داده مي شود بهبود داد . در نتيجه هدف از استفاده از مرطوب كننده ها افزايش رطوبت لايه شاخي پوست است .
پوست خشك چه علائمي دارد :
1.خشن و پوسته پوسته است .
2.انعطاف پذيري آن كم است .
3.ترك خورده و شكافدار است .
گاهي ممكن است سطح پوست خشن و پوسته پوسته بوده ولي انعطاف آن معمولي باشد و بر عكس گاهي داراي سطحي صاف با انعطاف كم است كه در اين حالت خشكي پوست پيش مي آيد . استفاده متداوم از از صابون و شوينده ها بويژه انواع غير استاندارد آنها ممكن است باعث خشكي پوست شود زيرا اين مواد به لايه محافظ چربي پوست نفوذ ميكنند .
1.پوشاننده ها :
پوشاننده ها لايه شاخي را مي پوشانند . هدف اين است كه از دست رفتن آب را از اپيدرم كم كنند .
بهترين پوشاننده اي كه در حال حاضر در دسترس است وازلين و روغنهاي مينرال مي باشد . وازلين يك احساس روغني دارد و موادي كه حاوي آن هستند از نظر زيبايي زياد قابل قبول نيستند . ديگر پوشاننده هاي مورد استفاده عبارتند از پارافين ، اسكالن ، روغن دانه سويا ، روغن دانه انگور ، پروپيلن گلايكول ، لانولين و موم . اين مواد در جهت نگهداري آب مانند يك لايه نازك عمل كرده و در محصولات زيبايي كاربرد موثري دارند .
وازلين :
يكي از بهترين مرطوب كننده ها شناحته مي شود . وازلين كومدوژن نيست و ايجاد آلرژي نمي كند . اما اگر به تنهايي استفاده شود چسبناك بوده و احساس چرب آن از نظر زيبايي خوشايند نيست .بنابراين اغلب همراه با تركيبات ديگر استفاده مي شود .
لانولين :
لانولين از ترشحات غدد چربي (سباسه ) گوسفند بدست مي ايد . لانولين داراي كلسترول است كه اين ماده يكي از چربي هاي اساسي در لايه شاخي پوست مي باشد . ولي متاسفانه احتمال حساسيت تماسي به لانولين زیاد است بنابراين روي برچسب تعداد زيادي از مرطوب كننده ها عنوان بدون لانولين ذكر مي شود .
2.جاذبين آب ( هومكتانتها ) :
جاذبين آب مواد محلول در آبي هستند كه قابليت بالاي جذب آب دارند . اينها داراي قدرت جذب آب از اتمسفر و اپيدرم زيرشان هستند . هر چند كه اين جاذبين آب مي توانند آب را از محيط دريافت كرده ، به پوست رطوبت لازم را برسانند ، اما در شرايط با رطوبت كمتر ممكن است رطوبت را از اپيدرم و درم زير آن گرفته و پوست را دچار كم آبي كنند . به اين دليل اگر اين مواد را با پوشاننده ها همراه كنند ، بهتر عمل مي كنند . جاذبين رطوبت آب را بداخل لايه شاخي ميفرستند لذا ايجاد تورم مختصري در اين لايه مي كنند كه ظاهر پوست را صافتر نشان داده و چين وچروك آن را كمتر بنظر مي آورند . مثال رايج جاذبين رطوبت گليسرين ، سوربيتول ، هيالورونيك اسيد ، اوره ، پروپيلن گلايكول ، آلفا هيدروكسي اسيد ، ...
همانطور كه گفته شد يكي از اعمال اصلي لايه شاخي جلوگيري از اتلاف آب از طريق تنظيم تعادل آب در پوست است . دو جزء‌اصلي كه به لايه شاخي اجازه انجام اينكار را مي دهند ليپيد ها (نظير تري گليسيريد ها و اسيد هاي چرب ) و فاكتور مرطوب كننده طبيعي ( NMF) مي باشد .
فاكتور مرطوب كننده طبيعي از واحدهاي سازنده پروتئين هآ( اسيد آمينه ها ) ساخته مي شوند اين فاكتور در لايه شاخي وجود دارد و به اين لايه ماهيت مرطوب كنندگي (متصل شونده به آب )را مي دهد . اين فاكتور از موادي تشكيل شده است كه مي تواند مقدار زيادي آب را حتي در شرايط اب هوايي با رطوبت كم جذب كنند .
گليسرين :
گليسرين يك جاذب اب قوي است كه مانند فاكتور طبيعي مرطوب كننده عمل مي كند و مقدار زيادي آب را حتي زماني كه رطوبت محيط پايين است جذب مي كند . تركيبات داراي گليسرين بالا از همه انواع ديگر مرطوب كننده ها بهتر عمل مي كنند زيرا رطوبت پوست را به سرعت به حد طبيعي مي رسانند همچنين در قياس با انواع ديگر مرطوب كننده ها ( حتي آنها كه داراي وازلين بودند ) اينها طول زمان بيشتري پوست را از خشكي مجدد حفظ مي كنند .
اوره :
اوره يكي از اجزا NMFمي باشد . اوره علاوه بر اينكه جاذب رطوبت است داراي اثر ضد خارش مختصري نيز مي باشد .
هيدروكسي اسيد ها :
آلفا هيدروكسي اسيد (AHA) گروهي از اسيد ها هستند كه هم داراي اثر جاذب آب هستند هم اثر لايه برداري . اسيد گليكوليك و اسيد لاكتيك بترتيب از نيشكر و شير ترش بدست مي ايند . انواع ديگر AHAعبارتند از اسيد ماليك حاصل از سيب ، اسيد سيتريك حاصل از ميوه ها اسيد تارتاريك حاصل از انگور . سالسيليك اسيد و بتا هيدروكسي اسيد (BHA) از گياه بيد و برگ گياه گلابي و چوب قان شيرين بدست مي ايد البته اينها را ميتوان بصورت صناعي نيز بدست آورد . استفاده از AHAو BHAبه مقدار زياد روي پوست مي تواند باعث جدا شدن سلولهاي لايه شاخي پوست شود. استفاده از اينها در غلظت كمتر اتصال بين سلولها را تجزيه مي كند ، كه بعدا باعث پوسته ريزي ونازك شدن لايه شاحي مي شود . لايه شاخي نازك قابليت انعطاف پذيري بيشتري داشته و متراكم تر است لذا ظاهر پوست جوان تر بنظر مي رسد .
پروپيلن گلايكول :
پروپيلن گلايكول يك مايع بدون بو است كه هم بعنوان جاذب آب و هم بعنوان پوشاننده عمل مي كند . اين ماده داراي خواص ضد باكتري نيز هست .
مواد ديگر :
مرطوب كننده هاي زيادي ساخته شده اند كه داراي تركيبات آنتي اكسيدان و مانند ويتامين C ، E ، اسيد ليپوئيك و كوآنزيم Q10هستند . استفاده از اينها عموميت دارد زيرا باور اين است كه تركيبات آنتي اكسيدان تعداد راديكالهاي آزاد را كه در فرايند پيري پوست دخيل هستند كاهش ميدهد . چاي سبز و لوبياي سويا و مرطوب كننده هاي داراي پپتيد هاي حاوي مس به تازگي عموميت يافته اند .
نرم كننده ها ( امولينتها ):
امولينتها يكي از بهترين انتخابها در درمان پوست خشك هستند . امولينت به آن دسته از كرم ها (تركيبات روغن و آب ) اطلاق ميشود كه داراي خواصي چون روان كنندگي ، تقويت كنندگي ، مغذي ، نرم كننده پوست هستند و به عنوان محافظ پوست عمل مي كنند . امولينتها فاصله بين سلولهاي لايه شاخي را پر مي كنند و از اين طريق سطح صاف و نرمي را ايجاد مي كنند .نرم كننده ها مي توانند هم به عنوان جاذب آب و هم به عنوان پوشاننده عمل كنند .لانولين و روغنهاي معدني وازلين مثالهايي از اين مواد اند .
توجه :
همانطور كه در بالا گفته شد ميزان آب پوست مسئول حفظ نرمي و انعطاف پذيري آن بوده و حالت خشكي پوست را تنها با استفاده از كرم هاي چرب نمي توان اصلاح كرد . يك كرم چرب با ممانعت از تبخير آب پوست باعث ابقا رطوبت آن مي گردد ، اين نوع كرم ها در شب بكار رفته و استفاده آن در روز توصيه نمي شود . ولي مي توان بجاي آنها از كرم هاي مرطوب كننده در طول روز استفاده نمود . اين كرم ها را قبل از آرايش و حتي قبل از استفاده از يك كرم پايه رنگي ،روي پوست استفاده نمود .
كرم هاي شب و روز :
اين محصولات بيشتر جزء كرم ها ي مرطوب كننده بوده كه عمل آنها با جلوگيري از تبخير آب از پوست يا رساندن آب توسط فراورده به پوست تامين مي شود .
كرم هاي شب حامل هاي بهتري براي مواد مورد نياز پوست هستند اين مواداگر شبها روی پوست استفاده شود در صبح نقش حفاظت بهتري از پوست در مقابل حفظ رطوبت و از بين بردن نقش راديكالهاي آزاد و اثر سوء نور آفتاب را داشته باشند . ولي كرم هاي روز بايد چربي كمتري داشته باشند و قسمت بيشتر اين كرم ها را جزء آبي تشكيل مي دهد . اين محصولات اثرات حفاظتي بيشتري دارند و بايد در آنها از عوامل ضد آفتاب بيشتري استفاده شود .
چند توصيه جهت پيشگيري از خشكي پوست :
1.كاهش دفعات استحمام به حداكثر هفته اي 1-3 بار با آب گرم نه داغ
2.استفاده از روغن حمام يا يك قاشق چاي خوري گليسرين در داخل آب وان حمام
3.استفاده از صابونهاي بسيار ضعيف و غير محرك ( گليسرينه ، ...)
4. استفاده مداوم و دائمي از يك نرم كننده موضعي
منابع :
مرجع مراقبتهاي پوست و مو ، دكتر سيد سعيد شيباني ترشيزي ،1381
درماتولوژي زيبايي ، لزلي بومن ، ترجمه دكتر معصومه شايسته منش ، 1386
داروشناسي نسخه هاي رايج ، دكتر خليلي، دكتر دشتي ، دكتر جوادي ، چاپ چهارم 1387
Wehr RF,Krochmal L : Considerations in selecting a moisturizer. Cutis 39: 512,1987
Habif ;clinical dermatology