شناسایی به موقع اختلال پیش فعالی در کودکان

شناسایی به موقع  اختلال پیش فعالی در کودکان

اختلال بیش فعالی 3 نوع داردو معمولا از 2 سالگی به بعد شروع می شود. بیشتر کودکان بیش فعال دچار مشکل تمرکز هم هستند و شایع ترین نوع بیش فعالی در کودکان مشاهده علائم پرتحرکی و پرجنب و جوشی و همزمان با مشکل توجه و تمرکز است.

نوع دوم در کودکانی دیده می شود که فقط مشکل پرتحرکی و عملکرد تکانه ای دارند و نوع سوم در کودکانی است که فقط دچار مشکل تمرکز هستند.

شیوع این اختلال در جامعه 5-3 در صد است. مطالعه ها در نمونه های ایرانی هم نشان داده که 6-5 درصد کودکان کشور ما دچار بیش فعالی هستند.آمارهای  جهانی نشان می دهد که این اختلال به طور شایع تر در اولین پسر خانواده ها و به طور کلی در جنس مذکر بیش از جنس مونث دیده می شود.

علائم بیش فعالی متعددند

معمولا کودکان بیش فعال کم تمرکز ،پر تحرک و پرجنب و جوش و مرتب در حال دویدن و پریدن هستند. این افراد نمیتوانندعواقب عملکرد خود را پیش بینی کنند بچه های طبیعی وقتی دست به کار خطرناکی می زنند و دچار آسیبی می شوند معمولا عبرت می گیرند در حالی که کودکان بیش فعال عبرت پذیر نیستند و ممکن است عمل خطرناکی را چند بار تکرار کند .

بچه های بیش فعال را در خانه معمولا در حالی که روی کابینت ،کمدو به طور کلی در ارتفاع هستند می بینید .آنها این کارهای خطرناک را در طول روز چند بار انجام می دهند به همین علت احتمال آسیب دیدن این کودکان زیاد است.

خیلی ازکودکان بیش فعال عملکرد تکانه ای هم دارند یعنی رفتارهای ناگهانی از آنها سر می زند مثلا کودک نشسته و ناگهان کنترل تلویزیون که دستش است پرتاب می کند این رفتار ها به صورت های دیگر هم بروز می کند مثلا ممکن است کودک ناگهان روی دوش پدر یا جفت پا روی شکم او بپرد یا وقتی در حال رد شدن از کنار بچه دیگری است بدون اینکه مشکلی ایجاد شده باشد به او ضربه ای بزند یا هلش دهد.

این رفتارهای ناگهانی و تکانشی اغلب کودکان بیش فعال ،باعث آزار و اذیت دیگران می شود .

مشکل عدم تمرکز از دبستان معلوم می شود 

مشکل بچه های بیش فعال که تمرکز ندارند ،معمولا خود را از دوران مهد کودک نشان می دهد آنها حوصله انجام بازی های فکری ندارند و از انجام کارهای فکری که باید روی آن تمرکز داشته باشند خودداری می کنند این کودکان معمولا فراموشکار و حواس پرت هستند.

آنها در مهد کودک در یادگیری شعر هم مشکل پیدا میکنند چون این کار به توجه و تمرکز نیاز دارد در نقاشی هم چندان موفق نیستند چون انجام این کار مستلزم این است که مدتی یکجا بنشینند علاوه بر این برای تمام کردن طرح و رنگ آمیزی کامل هم به مشکل بر می خورند به طوری که می بینیم کودک نقاشی را نصفه رها می کند یا فقط طراحی می کند و اصلا آن را رنگ می کند یا این کار را نیمه کاره و بی دقت انجام می دهد.

بچه های بیش فعال نام دوستانشان را هم فراموش می کنند حتی امکان دارد اسامی افراد نزدیک را هم فراموش کنندد و مرتب از پدر یا مادراشان می پرسند اسم این آقا یا خانم چه بود ؟

به همین دلایل گاهی از همان دوران مهد مربی شکایت می کند کودک بیش فعال نظم کلاس را به هم می زند سر جای خود نمی نشیند و مرتب راه می رود بچه های بیش فعال زیاد حرف می زنند تن صدایشان بلند است و درکار و حرف دیگران دخالت می کنند.

برای تشخیص بیش فعالی ،این علائم باید حداقل در دو محیط دیده شود مثلا در خانه ومهد کودک ،در مدرسه و در مهمانی ها کنترل بچه های بیش فعال وقتی با مادر خود تنها در منزل هستند راحت تر است و کمتر مشکل ایجاد می کنند ولی وقتی نفر سومی مثل پدر یا خواهر و برادر وارد می شوند ،جنب و جوش و تحرک آنها بیشتر می شود و در مهمانی ها کنترل این کودکان بسیار سخت تر خواهد بود.

یکی از کارهای خطرناکی که جزو عملکرد تکانه ای بچه های بیش فعال است،این است که ناگهان دست پدر و مادر را رها و وسط خیابان شروع به دویدن می کنند .متاسفانه بارها چنین رفتارهایی باعث وقوع حادثه شدیدی برای این بچه ها شده است.

کودکانی که فقط مشکل تمرکز دارند می توانند بسیار آرام باشند به همین دلیل مشکل آنها دیر تشخیص داده می شود.

بچه های بیش فعال -کم تمرکز رفتار های نامطلوبی دارند که باعث می شود پدر و مادر سریع تر آنها را نزد روان پزشک ببرند  در حالی که تشخیص مشکل کودکانی که فقط عدم تمرکز دارند ، به دلیل آرام بودن حتی ممکن است تا سنین اول و دوم دبستان  طول بکشد .

بچه های کم تمرکز در دیکته و ریاضی مشکل دارند

والدین معمولا قبل از این سنین متوجه کم تمرکزی آنها نمی شوند ولی وقتی سنشان بیشتر می شود مشکل تمرکز مخصوصا در سال های ابتدایی بروز می کند دو درسی که بیش از هر چیز به تمرکز نیاز دارد ،دیکته و ریاضی است و می بینیم این بچه ها در دیکته هایشان بی دقتی زیادی دارند مثلا کلمات را جا می اندازند ،سرکش و نقطه کلمات و تشدیدرا نمی گذارند و ... ممکن است کلمه ای را در جمله ای درست و همان را در جمله ای دیگر غلط بنویسند یا کلمه سختی را درست اما کلمه ساده ای مثل (از) را غلط می نویسند .

این بچه ها در ریاضی هم اشتباه های زیادی می کنند که ناشی از بی دقتی است مثلا به قسمت اول مساله ای که دو بخش دارد پاسخ می دهد ولی اصلا پاسخگویی به قسمت دوم را فراموش می کنند یا راه حل را درست می نویسند اما جواب نهایی را جابجا می نویسند به طوری که وقتی معلم یا والدین برگه امتحانی او را می بینند متوجه می شوند علت اشتباه ها،درک نکردن مفاهیم پایه ای نیست بلکه ناشی از بی دقتی و کم  تمرکزی است .

کودکان کم تمرکز در مدرسه وسایل خود را جا می گذارند و مرتب آنها را گم می کنند و صحبت های معلم را در مورد تکالیف روزانه از یاد می برند معلم ها معمولا آنها را مبهوت و گیج توصیف می کنند و می گویند مجبورند مدام صدایشان کنند تا حواسشان به کلاس جمع شود.

هر چقدر این بچه ها در ردیف های عقب تر کلاس بنشینند و هر چقدر کلاس جمعیت بیشتری داشته باشد مشکل نداشتن تمرکز شان بیشتر می شود بنابراین برایشان کلاس های خلوت و نشستن در ردیف های اول مناسب تر است .علاوه بر این معلم مدام باید آنها را مورد خطاب قرار دهد.

اینگونه بچه ها در خانه هم برای نشستن سر تکالیف مشکل دارند،خیلی زود خسته می شند جمله هایی مثل ((حوصله ام سر رفت )) و ((دوست ندارم )) را مرتب می توان از آنها شنید. از طرفی این کودکان به طور مستمر تکالیفشان را انجام نمی دهند و با کوچک ترین صدایی حواسشان پرت می شود.

این علائم نشان می دهد کودک مشکلی دارد که می تواند مشکل اختلال تمرکز و توجه باشد. پس اگر تعداد زیادی از این علائم در فرزند شما وجود داشت و مشاهده کردید مربی و دیگران از رفتار او شکایت دارند حتما باید او را نزد روان پزشک کودک ببرید در صورتی که اختلال بیش فعالی،کمبود توجه یا هر کدام از انواعی که برایتان بر شمردیم در او تشخیص داده شد،حتما باید درمان شروع شود.

خیلی وقت ها پدر و مادر حاضر به پذیرش اختلال فرزندشان و درمان آن نیستند و در صورتی که اگر فزندشان کم خونی یا دیابت داشته باشد خیلی راحت تر آن را می پذیرند و درمان دارویی را شروع می کنند .

خیلی از والدین هم رفتاریهای فرزندشان را با شیطنت و بازیگوشی طبیعی اشتباه می گیرند و مخصوصا پدر ها مساله دچار بودن کودک را به بیش فعالی و مشکلی تمرکز را انکار و مشکلاتی سر راه درمان او ایجاد میکنند علت اصلی بروز بیش فعالی مشخص نیست اما ژنتیک در این زمینه نقش مهمی دارد.

معمولا بهبود آنها هم در سنین کمتر از 12 سال اتفاق نمی افتد و از 12 تا 20 سالگی بهبود می یابند اولین علامتی که نشان می دهد شخص متلا رو به بهبود است،بهتر شدن بیش فعالی، پر تحرکی و پر جنب و جوشی است و در اغلب موارد نداشتن تمرکز ،آخرین علامتی است که بهبود می یابد و بهبود آن گاهی تا 20 سالگی هم طول می کشد .

لازم به ذکر است که برخی از این علائم که درباره شان صحبت کردیم ، به صورت تغییر یافته در دوره جوانی و بزرگسالی این بچه ها هم ممکن است دیده شود ،یعنی اختلال بیش فعالی ،اختلالی است که در طول دوره عمر فرد او را تا سال های بسیاری درگیر می کند حتی اختلال بیش فعالی بالغان هم وجود دارد.

درمان دیر هنگام عواقب دارد

پس مساله مهم اول ،تشخیص زود رس و دوم درمان به موقع است زیرا اگر این بچه ها به موقع درمان نشوند، عواقب روان شناسی زیادی برایشان خواهد داشت مثلا به دلیل بازخورد های منفی که از محیط اطراف می گیرند ،اولا بیشتر در معرض کودک آزاری هستند که ممکن است به صورت سرزنش ،تحقیر و حتی تنبیه بدنی باشد . خیلی وقت ها مرتب به این بچه ها می گویند بدی،بی تربیتی و .... در حالی که به کار بردن این واژه ها باعث می شود خود انگاره ای که از کودک خود دارد، منفی شود و در طول زمان اعتماد به نفسش را از دست بدهد . در نتیجه پس از مدتی همان رفتارهای نامطلوبی که جامعه از او انتظار دارد،در وجودش نهادینه می شود واز او سر می زند . بدیهی است که ادامه این سرزنش ها تحقیرها ممکن است به افسردگی دوران کودکی هم تبدیل شود.

 از عوارض بیش فعالی در دوران جوانی،مستعد بودن به اعتیاد ،افسردگی و اختلال دو قطبی است .کودکان بیش فعال-کم تمرکز ،دچار اختلال دیگری هم هستند که در بررسی ها حتما باید آن توجه کرد،یعنی اختلال یادگیری.بچه های که مخصوصا مشکلاتی در یادگیری خواندن ،نوشتن و ریاضی دارند،معمولا به این اختلال هم مبتلا هستند و اگر کودکی در دوران ابتدایی دچار اختلال یادگیری باشدباید درمان خاص برای رفع این  اختلال هم  انجام شود.